«Τι είναι πατρίδα, μαμά;» Η αξία του πατριωτισμού για τα παιδιά

Σοφία Ανδρεοπούλου, MSc

Ψυχολόγος- Παιδοψυχολόγος

Η γιορτή της 28ης Οκτωβρίου φέτος ήταν πολύ διαφορετική από όλες τις προηγούμενες. Καθώς συνέπεσε με τη λήψη αποφάσεων που έχουν μεγάλη πολιτική και οικονομική σημασία για την Ελλάδα, είχε μια συμβολική διάσταση και μια ιδιαίτερη φόρτιση για όλους. Λόγω του γιού μου, παρακολουθώ αρκετά χρόνια τώρα  σχολικές γιορτές στις εθνικές επετείους και πρώτη φορά ένιωσα τόση συγκίνηση μέσα στην αίθουσα. Γονείς και παιδιά επεδείκνυαν μια πρωτόγνωρη σοβαρότητα καθώς οι μαθητές πάνω στη σκηνή αναπαριστούσαν το δράμα που παίχτηκε στην Ελλάδα του 1940. Πολλές φωνές έτρεμαν ενώ τραγουδούσαν και πολλά μάτια γέμισαν δάκρυα στο άκουσμα του εθνικού ύμνου.

            Φαίνεται πως η έννοια της πατρίδας έχει αρχίσει ξανά να μας αγγίζει. Μετά από μερικές δεκαετίες όπου ο πατριωτισμός ταυτιζόταν με τον εθνικισμό, και εθεωρείτο ξεπερασμένο, γελοίο, ακόμα και κακό να αισθάνεσαι Έλληνας, τα πράγματα αρχίζουν να αλλάζουν. Εκεί που για χρόνια ασχολούμασταν όλοι κυρίως με το να βγάζουμε και να ξοδεύουμε χρήματα (με όποιο τρόπο και όποιο τίμημα), τώρα φαίνεται πως αρχίζουν να μας απασχολούν και άλλα ζητήματα όπως ηθικές αξίες, ιδεολογίες και ιδανικά. Και αυτό, νομίζω, είναι και το μεγάλο όφελος της παρούσας κρίσης: μας σπρώχνει να ξανασκεφτούμε τι έχει σημασία σε αυτή τη ζωή.

            Η ενασχόληση με τις αξίες της ζωής οδηγεί σε αυτό που ονομάζουμε «ηθική διαπαιδαγώγηση», η οποία είναι εξαιρετικά σημαντική για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη του παιδιού. Βέβαια, είτε το κάνουμε συνειδητά, είτε όχι, ως γονείς περνάμε αξίες στα παιδιά μας – και αυτές τα επηρεάζουν σε ολόκληρη τη ζωή τους. Και ας μην ξεχνάμε πως οι αξίες είναι απαραίτητες για την επιβίωση όλων μας –μεγάλων και μικρών- γιατί μας δίνουν ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούμε να κινούμαστε με ασφάλεια, νοηματοδοτούν τις πράξεις μας και μας προσφέρουν ελπίδα.

            Αναμφίβολα, μια από τις πιο σημαντικές, αλλά και παρεξηγημένες αξίες είναι ο πατριωτισμός. Προφανώς, «είμαι πατριώτης» δε σημαίνει «είμαι εθνικόφρων, εθνικιστής, φανατικός», όπως προσπαθούσαν διάφοροι να μας πείσουν τις προηγούμενες δεκαετίες. Ούτε σημαίνει πως θεωρώ την πατρίδα μου ανώτερη από τις άλλες.

            Είμαι πατριώτης σημαίνει μόνο ότι αισθάνομαι θετικά για την εθνική οικογένεια στην οποία ανήκω και προσπαθώ συνειδητά να τη βοηθήσω να αναπτύσσεται. Εφόσον γεννήθηκα Έλληνας, οι άλλοι Έλληνες είναι η οικογένειά μου και η Ελλάδα είναι το σπίτι μου. Είναι σημαντικό να αισθάνομαι καλά που είμαι ‘Ελληνας και να φροντίζω το σπίτι μου για να λειτουργεί καλά (προφανώς, αν ήμουν Τούρκος, Γάλλος ή οτιδήποτε άλλο, θα έπρεπε αντίστοιχα να αισθάνομαι καλά για την εθνική μου ταυτότητα). Είμαι πατριώτης σημαίνει πως θεωρώ την πατρίδα μου κάτι σημαντικό, βλέπω τα θετικά της στοιχεία και προσπαθώ να βελτιώσω τα αρνητικά της.

            Και μη μου πείτε, «μα μόνο αρνητικά υπάρχουν» γιατί δεν είναι καθόλου έτσι. Σίγουρα ως έθνος έχουμε μεγάλα ελαττώματα και έχουμε κάνει πολλά λάθη που μας έχουν οδηγήσει στη σημερινή δύσκολη κατάσταση. Ωστόσο, έχουμε επίσης πολλά προτερήματα και έχουμε πετύχει σημαντικά επιτεύγματα που επίσης μπορούν να μας βοηθήσουν να τα βγάλουμε πέρα και να προχωρήσουμε πιο κάτω.

            Μια τέτοια θετική αντιμετώπιση νομίζω πως θα κάνει μεγάλο καλό στα παιδιά μας. Τα παιδιά, τον τελευταίο καιρό εισπράττουν κυρίως άγχος και απογοήτευση από τους μεγάλους, πράγμα που είναι ολέθριο για εκείνα. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε εμείς οι γονείς πως όταν βρίζουμε και απαξιώνουμε τους θεσμούς και τις ιδέες στο σύνολο τους, αυτό που περνάμε στα παιδιά μας είναι την πεποίθηση πως τίποτα και κανείς δεν αξίζει. Πως δεν υπάρχει τίποτα στο οποίο μπορούν να πιστέψουν και κανείς στον οποίο να μπορούν να στηριχτούν σε μια δύσκολη στιγμή.Τι άλλο αν όχι απόγνωση θα δημιουργήσει αυτό στα παιδιά; Αν δεν πιστεύουν σε τίποτα, δεν θα αγωνίζονται για τίποτα και δεν θα ελπίζουν σε τίποτα. ‘Αρα δεν θα έχουν και κίνητρο για να κάνουν τίποτα.

            Γι΄αυτό τώρα, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, είναι αναγκαίο να καλλιεργήσουμε στα παιδιά μας κοινωνική συνείδηση και υγιή πατριωτισμό. Να τα βοηθήσουμε –μέσα από το παράδειγμα μας και από συζητήσεις μαζί τους- να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι ξεκρέμαστα, πως ανήκουν κάπου. Είμαστε όλοι ‘Ελληνες. Αν βιώνουμε συνειδητά τη σύνδεση με την οικογένεια που λέγεται Ελλάδα, τότε δεν θα νιώθουμε μόνοι, ανήμποροι, εγκαταλελειμένοι. Δεν θα είμαστε ευάλλωτες μονάδες αλλά μια κοινωνία με παρελθόν, παρόν και μέλλον που θα επιβιώσει και θα προχωρήσει. Και οι σημερινές ταλαιπωρίες μας θα αποκτήσουν άλλο νόημα.

            Αυτή η οπτική θα δώσει στα παιδιά μας αφενός το αίσθημα της ασφάλειας και αφετέρου κίνητρο. Θα νιώθουν περισσότερη ασφάλεια επειδή θα ξέρουν πως ανήκουν σε κάτι ευρύτερο που επιβιώνει μέσα στους αιώνες. Και θα έχουν σαν κίνητρο όχι μόνο την ατομική τους πρόοδο, αλλά και την ανάπτυξη της πατρίδας. ‘Ολες τις στερήσεις ή τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίζουν θα τις βλέπουν μέσα από μια πιο δυναμική οπτική γωνία, σαν τη δική τους συμβολή σε κάτι μεγαλύτερο από τον καθένα μας χωριστά – κάτι που μας ενώνει, μας δυναμώνει και δίνει νόημα στην ύπαρξη όλων μας.